Re-animeren van onze democratie moet nú

Democratische vernieuwing bleek een campagne gimmick in plaats van een serieuze intentie van de politieke partijen. Arizona presenteert zichzelf graag als “hervormingsregering”, maar de werf van de democratische vernieuwing ligt er verlaten bij. Waar de Vivaldi regering in elk geval op papier nog een Minister had met democratische vernieuwing in de portefeuille (Verlinden), is die portefeuille door Arizona geruisloos afgevoerd. Nu de partijen terug aan de macht zijn, vinden ze democratische vernieuwing niet meer urgent.

Verkiezingen worden gezien als legitimering van de status quo, niet als middel voor burgers om hun eigen bestuur te kiezen en verandering teweeg te brengen. Ondanks de opkomstplicht bleef op 9 juni één op de acht kiezers thuis, oftewel 12,58%. Nog eens 5,69% van de stemmen was blanco of ongeldig, en 4,28% van de stemmen ging naar partijen die de kiesdrempel niet haalden. Daarmee is 22,55% van de kiezers niet vertegenwoordigd in de Kamer. Een nog groter deel van de stemmen ging naar extremistische partijen, veelal als protest. Dat zou toch voor alle partijen meer dan genoeg reden moeten zijn om van democratische vernieuwing een kernthema te maken.

Sinds de verkiezingen is er echter weinig gebeurd. Benevens enkele marginale aanpassingen van de partijdotaties, de beoogde afschaffing van de Senaat, en een wetsvoorstel om de lijststem te neutraliseren ten gunste van de voorkeurstem, blijft alles bij het oude. De echte macht ligt nog steeds bij de partij-hoofdkwartieren, niet bij de Volksvertegenwoordiging. Partijen shoppen nog steeds in de zelfbedieningswinkel van politieke benoemingen, in plaats van benoemingen op basis van kennis en kunde. Het geld klotst nog steeds tegen de plinten van de partijburelen, de kabinetten zijn onverminderd obees. Online politieke advertenties worden weliswaar enigszins beperkt, maar door Europese wetgeving, niet door hervormingen op eigen initiatief. Enkele partijen die flirten met de kiesdrempel zoeken lusteloos naar een reden van bestaan, onder aanvoering van partij mastodonten en nepobaby's, terwijl voor enthousiaste, jonge partijen de deur onverbiddelijk gesloten blijft, zodat gezonde competitie en vernieuwing uitblijven. Het partijpolitieke landschap is vastgeroest en versplinterd, de laatste echte nieuwe politieke partij is alweer decennia geleden. Intussen is Brussel al zestien maanden de gijzelaar van kiftende politieke partijen in een surrealistisch en wanstaltig theater.

Niet verrassend is het vertrouwen van de mensen in politieke instellingen en partijen alarmerend laag. Ongetwijfeld komt de discussie over democratische vernieuwing weer op in de maanden voorafgaand aan de volgende verkiezingen. En al even voorspelbaar verstomt ze weer de dag na de verkiezingen. Het aandeel niet vertegenwoordigde kiezers, en het aandeel boze proteststemmen zal opnieuw groeien, en de klassieke partijen zullen opnieuw een zorgelijke blik trekken.

Wie het ernstig meent met de democratie, kan hier geen genoegen mee nemen. Daarom roept Volt op tot een brede publieke campagne voor democratische vernieuwing. In december 2023 deden we samen met enkele andere nieuwe partijen al een aantal voorstellen om de democratie te versterken en de keuze voor de kiezer te vergroten. Publieke financiering moet weer de democratie ten goede komen, niet de partijen spekken. De stem van de burgers moet weer krachtig klinken via het parlement, niet via de partijbureaus.

Het revitaliseren van onze democratie is van belang voor ons allemaal. We nodigen iedereen uit om mee te doen: natuurlijk politieke partijen en politici, maar ook maatschappelijke organisaties, jongerenclubs, bedrijven, buurtcomités, kunstenaars, vakorganisaties, en wie er verder passie heeft voor de democratie.

Algemene voorstellen

• Instellen van een Raad der Wijzen die een integrale visie op democratische vernieuwing gaat uitwerken, op tijd voor de verkiezingen in 2029. Naast voorstellen voor het vernieuwen en versterken van het democratische stelsel, moeten ook nieuwe vormen van democratische participatie en inspraak aan de orde komen, alsmede regels voor sociale media.

• Instellen van een onafhankelijke kiesraad die toezicht houdt op het correcte en eerlijke verloop van de verkiezingen, en die klachten afhandelt

• Instellen van een task force die zorgt dat alle verkiezings gerelateerde IT systemen correct functioneren

Inzake meer open concurrentie en vernieuwing in het politieke landschap

• Het kiessysteem moet worden hervormd naar een volledig proportioneel stelsel, waarbij elke stem gelijk meetelt.

• Schaf de kiesdrempel af en vergroot de kieskringen, zodat een zetel binnen het bereik komt van meer partijen, en er meer pluralisme ontstaat.

• De dubbele drempel - dat wil zeggen het vereiste van handtekeningen voor de deelname aan de verkiezingen - wordt afgeschaft, of in elk geval verlaagd

• Alle deelnemende partijen worden opgenomen in de stemtesten in de media, in elk geval bij de openbare omroep

• Alle politieke partijen en stromingen herkenbaar worden weergegeven in de peilingen, in elk geval bij de publieke omroep

• Deelname aan de TV debatten van de publieke omroep vindt plaats op basis van vooraf vastgestelde publieke criteria, met het oogmerk zo breed mogelijk te informeren

• Aannemen van het parlementaire wetsinitiatief voor het neutraliseren van de lijststem, om de onafhankelijkheid van verkozenen te vergroten

• De invoering van transnationale lijsten voor de Europese verkiezingen

Inzake de financiering pleiten we voor

• Een stevige versobering van de partijdotaties tot het niveau van vergelijkbare Europese landen

• Een plafond voor het aanhouden van financiële reserves en verbod op aankopen van vastgoed of beleggingen

• Een versobering van de financiële regelingen voor verkozenen, inclusief de afschaffing van de belastingvrije onkostenvergoeding voor parlementairen

• Een verbod op cumul, zeker in geval van risico op belangenvermenging

• De afschaffing van politieke kabinetten en de depolitisering van de administraties

• Een beperking van uitgaven op sociale media ook buiten de sperperiode

• Voor partijen die niet de kiesdrempel halen maar wel 2% van de stemmen, komt er publieke financiering beschikbaar

• Partijen die niet in aanmerking komen voor publieke financiering krijgen een hogere limiet voor donaties, maar met een strakke transparantieverplichting